Wieluń, niegdyś gród królewski i stolica ziemi wieluńskiej, ma wielowiekową i bogatą historię, której świadkami są dzisiejsze liczne zabytki przeszłości.

Najnowsze badania archeologiczne potwierdzają osadnictwo średniowieczne na terenie miasta w początkach XIII w., a w latach 80. tegoż stulecia Wieluń zostaje siedzibą kasztelanii i otrzymuje prawa miejskie na wzór Kalisza. W okresie rozbicia dzielnicowego był na przemian pod panowaniem książąt kaliskich, wielkopolskich i śląskich. W roku 1335 spłonęło drewniane miasto, a król Kazimierz Wielki rozpoczął jego odbudowę. Miasto opasano murem obronnym, wzniesiono zamek, 3 kościoły, 2 klasztory i wytoczono główne ulice. W okresie panowania Władysława Opolczyka Wieluń został stolicą księstwa. Opolczyk sprowadził tu Paulinów, a w miejscowej mennicy bito srebrne denary z napisem „Moneta Velunes".

W bitwie pod Grunwaldem uczestniczyło rycerstwo ziemi wieluńskiej z własna chorągwią.

W roku 1424 król Władysław Jagiełło wydał edykt skierowany przeciw ruchowi husyckiemu zwany „edyktem wieluńskim". Za panowania dynastii Jagiellonów, którzy byli częstymi gośćmi na zamku wieluńskim, miasto otrzymało szereg korzystnych przywilejów. Wieki XV-XVI były w dziejach Wielunia tzw. złotym okresem. W mieście działały liczne korporacje rzemieślnicze, przy budowie miejskich obiektów pracowali specjaliści ze Śląska i założono miejskie wodociągi. W tym czasie powstał cenny srebrny relikwiarz, czyli Madonna Wieluńska, który był ozdobą dawnego kościoła farnego. Synowie wieluńskich mieszczan studiowali na Akademii Krakowskiej. W Wieluniu urodził się Hieronim Spiczyński – tłumacz fragmentów Pisma Świętego na j. polski oraz Rotundus Mieleski – pisarz polityczny, prawnik i zaufany administrator króla Zygmunta Augusta, późniejszy wójt Wilna. W miejscowej szkółce parafialnej przy farze swoje pierwsze nauki pobierał nasz znakomity dziejopisarz Jan Długosz, zaś pijar o. Hilary tworzył muzykę symfoniczną. Nie bez powodu więc Andrzej Trzecieski, renesansowy poeta i tłumacz pisał „szczęśliwy Wieluń, który chlubi się tylu znakomitymi synami". W dobie renesansu zaliczano Wieluń do grupy najciekawszych miast Rzeczpospolitej. Więźniem zakonu wieluńskiego był w roku 1588 pretendent do polskiej korony Maksymilian Habsburg.

W początkach XVII w . powstały kościoły i klasztory ss. Bernardynek i oo. Franciszkanów. Liczne pożary, epidemie i zarazy, a zwłaszcza potop szwedzki zapoczątkował stopniowy upadek znaczenia Wielunia i zahamował na dłuższy czas jego rozwój. Jeszcze w XVIII w. pewnym ożywieniem była działalność Kolegium Pijarów.

Po II rozbiorze Polski, Wieluń i ziemia wieluńska znalazła się pod panowaniem pruskim (lata 1793-1807). Rok później mieszkańcy Wielunia ogłosili akt przystąpienia do Insurekcji Kościuszkowskiej, a ruchem zbrojnym kierował Fryderyk Pasarski. W roku 1816 Wieluń przeszedł do zaboru rosyjskiego. Jeszcze w XIX w. powstała manufaktura sukiennicza, wybudowano szpital i nowy ratusz, a na ruinach piastowskiego zamku wzniesiono klasycystyczny pałac.

Zdjęcia: M. Kopańska, B. Beres

Pierwszego września 1939 r. o godz. 4.40 Wieluń zbombardowało niemieckie Luftwaffe. Zginęło ponad 1000 mieszkańców, zaś centrum miasta zniszczono w 75%. Po wojennych zniszczeniach miasto odrodziło się niczym mityczny Feniks z popiołów i nabierało znaczenia w administracji woj. Łódzkiego.

W roku 1995 Wieluń był organizatorem I światowego Spotkania Miast Otwartych Bombardowanych w czasie II Wojny Światowej. W roku 2004 miały tu miejsce Centralne Obchody 65. Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej z udziałem Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. W roku 2009 w obchodach 70. Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej uczestniczył Prezydent RP Lech Kaczyński.

W roku 2017 obchody 78. Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej w dniach 27 sierpnia – 1 września uświetnił swoją obecnością Prezydent RP Andrzej Duda.

Zdjęcia: Archiwum Muzeum Ziemi Wieluńskiej

W 2019 roku w obchodach 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej uczestniczyli Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda oraz Prezydent Republiki Federalnej Niemiec Frank - Walter Steinmeier, aby upamiętnić pamięć tych, którzy zginęli oraz przeprosić za wyrządzone krzywdy.

To w Wieluniu padły wymowne słowa Prezydenta RFN: Jako prezydent Niemiec chcę Państwa zapewnić: Nie zapomnimy! Chcemy i będziemy pamiętać. Bierzemy na siebie odpowiedzialność, którą nakłada na nas nasza historia. Chylę czoła przed ofiarami ataku na Wieluń. Chylę czoła przed polskimi ofiarami niemieckiej tyranii.I proszę o przebaczenie.

Nie ulega wątpliwości, że spotkanie to miało wymiar symboliczny i jak powiedział Burmistrz Wielunia Paweł Okrasa: Jestem głęboko przekonany, że dzisiejsza data 1 września 2019 roku, Wieluń, uroczystość 80-tej rocznicy wybuchu II wojny światowej z udziałem Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej - Andrzeja Dudy i Republiki Federalnej Niemiec - Franka Waltera Steinmeiera będzie kolejnym - znaczącym krokiem na drodze wzajemnego pojednania i budowy przyjacielskich relacji między naszymi narodami.

fot. Krzysztof Sitkowski / KPRP

W 2011 roku Wieluń stał się planem filmowym produkcji Bogusława Wołoszańskiego. Film „Miasto niepokonane” był jednym z elementów projektu „Teatr Historii” realizowanego pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Widowisko opowiada o bombardowaniu Wielunia, które miało miejsce 1 września 1939 roku. Film pokazała Telewizja Polska na antenie  TVP 1 i w TVP Historia, został też wydany na DVD.

Zdjęcia: Archiwum Urzędu Miejskiego w Wieluniu

31 sierpnia 2013 roku w Parku im. Żwirki i Wigury został odsłonięty pomnik „Wieczna Miłość” pochodzącego z Wielunia artysty Wojciecha Siudmaka. Rzeźba to pierwszy etap Światowego Projektu Pokoju. Dzieło przedstawia zbliżone do siebie twarze: kobiety i mężczyzny, dwie planety zawieszone w przestrzeni Kosmosu, które łączą się orbitami tworząc znak nieskończoności. Jak podkreśla artysta rzeźba symbolizuje pokój, harmonię i piękno Wszechświata.

Zdjęcia: Archiwum Urzędu Miejskiego w Wieluniu

Wieluń  jako  miasto  pokoju i  pojednania, w  sposób   szczególny,   angażuje się w kultywowanie obchodów ważnych dla naszej historii rocznic, a jednocześnie dąży do utrwalania wartości, budujących płaszczyznę wzajemnego zrozumienia, szacunku i dialogu. Jedną z inicjatyw jest organizacja, począwszy od roku 2014, każdego kolejnego roku symbolicznego  Wieluńskiego Biegu Pokoju i Pojednania na dystansie 10 kilometrów, którego trasa prowadzi ulicami Wielunia i Rudy.Poprzez bieg uczestnicy  pragną uczcić pamięć pierwszych cywilnych ofiar II wojny światowej oraz przekazać światu, targanemu licznymi konfliktami czytelne przesłanie: w miejsce wojen i nienawiści - duch zdrowej, sportowej rywalizacji fair play. Duch walki i sportowych zmagań połączony z pasją biegania gromadzi rokrocznie liczną rzeszę miłośników aktywnego spędzania wolnego czasu, którzy pragną nie tylko sprawdzić swoje fizyczne możliwości, ale również włączyć się w promowanie idei pokoju – tak potrzebnej we współczesnym świecie. 

Zdjęcia: Archiwum Urzędu Miejskiego w Wieluniu